Co to jest oświecenie? - Immanuel Kant

Immanuel Kant

Co to jest oświecenie?

O niezwykłości tej epoki świadczy jak już wspomniałam (patrz: Oświecenie-wprowadzenie do epoki ) sam fakt iż nazwę tej formacji umysłowej stworzyli ludzie ówcześni. Do jednych z promotorów terminu określającego epokę przy pomocy rdzenia nawiązującego do światła (światło rozumu) należał Immanuel Kant (patrz: Filozofia- najważniejsze nurty, wybitni przedstawiciele ) -niemiecki filozof, jedna z najważniejszych postaci związanych z epoką oświecenia. W niniejszym artykule przedstawię fragmenty jego rozprawy zatytułowanej "Co to jest oświecenie?".

Immanuel Kant, "Co to jest oświecenie?" -Fragmenty

"Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem ? tak oto brzmi hasło oświecenia.

(...) To bardzo wygodne być niepełnoletnim. Jeśli posiadam książkę, która zastępuje mi rozum, opiekuna duchownego, który zamiast mnie posiada sumienie, lekarza, który zamiast mnie ustala moją dietę itd., itd. ? nie muszę sam o nic się troszczyć. Nie potrzebuję myśleć, jeśli tylko mogę za wszystko zapłacić; inni już zamiast mnie zajmą się tą kłopotliwą sprawą. O to, by większa część ludzi (a wśród nich cała płeć piękna) uważała krok ku pełnoletności, już sam dla siebie trudny, także za niebezpieczny ? o to troszczą się już ich opiekunowie, którzy łaskawie podjęli się trudów nadzorowania. (...)

Toteż każdemu pojedynczemu człowiekowi trudno jest wydobyć się z niepełnoletności, która stała się prawie jego drugą naturą. Polubił ją nawet, tę swoją niepełnoletność, i nie jest rzeczywiście zdolny tak od razu zacząć posługiwać się swym własnym rozumem ? nigdy bowiem nie pozwolono mu nawet uczynić próby w tym kierunku. Dogmaty i formułki ? owe mechaniczne narzędzia rozumnego używania, a raczej nadużywania swych naturalnych zdolności ? to dzwoneczki błazeńskie wiecznie trwającej niepełnoletności. (...)

Do wejścia na drogę oświecenia nie potrzeba niczego prócz wolności: i to wolności najnieszkodliwszej spośród wszystkiego, co można nazwać wolnością, mianowicie wolności czynienia wszechstronnego, publicznego użytku ze swego rozumu. (...) Wszędzie wiec mamy do czynienia z ograniczeniami wolności. Które jednak z nich są przeszkoda dla oświecenia i tylko taki użytek może doprowadzić do urzeczywistnienia się oświecenia wśród ludzi; natomiast prywatny użytek może być często bardzo ograniczony, a mimo to nie stanowić jakiejś szczególnej przeszkody dla postępu oświecenia. (...) "



Tak więc ówcześni rozumieli oświecenie jako wyjście człowieka z dotychczasowej "niepełnoletności" rozumianej jako nieświadomość, ograniczenie rozumu- przez złudne poczucie konieczności znajdowania się pod czyjąś kontrolą, we wszystkich aspektach życia. Kant głosił, że ludzki rozum powinien być wolny od obcego kierowania od wszelkich "dogmatów i formułek". Niepełnoletność oznacza więc "ciemnotę" rządzącą w wiekach poprzednich, wiarę w zabobony- nie zaś poznanie rozumowe, wszelkie ograniczenia ludzkiej świadomości, a przez to możliwości poznawania, możliwości rozwoju. Oświecenie jest swoistym przebudzeniem się człowieka z tej bezczynności, pobudzeniem do działania, intensywnego rozwoju. Oświecenie oznacza wyzwolenie ludzkiego umysłu ze wszystkich dotychczas narzuconych ograniczeń. Wolność ta pozwala na pełne wykorzystywanie ludzkiego rozumu. Człowiek powinien stać się jednostką samodzielną, a swojej wiedzy nie powinien zachowywać jedynie dla siebie, lecz powinien czynić "wszechstronny, publiczny użytek ze swego rozumu".


Źródła:
1. Fragment rozprawy filozoficznej Immanuela Kanta "Co to jest Oświecenie" pochodzi z portalu filozoficznego www.filozofia.traugutt.net
2. "Mała Historia Literatury Polskiej- Oświecenie. Szkic do portretu epoki" Jerzy Snopek