Filozofia - najważniejsze nurty, wybitni przedstawiciele

Filozofia Oświecenia

Epoka, w Polsce zwana od początku Oświeceniem, we Francji ochrzczona została mianem wieku filozofów. Dlatego też nie sposób pominąć kwestie oświeceniowej filozofii na naszym Bloggerze. W niniejszym artykule przedstawię krótkie definicje najważniejszych doktryn filozoficznych Oświecenia i zarysuje sylwetki ówczesnych filozofów.

Doktryny filozoficzne oświecenia:

1. Racjonalizm
Jeden z podstawowych kierunków filozoficznych Oświecenia. Racjonaliści za jedyne źródło poznania uważali rozum człowieka, który pozwalał identyfikować przedmioty, zjawiska, pojęcia na podstawie rozumowania prawda-fałsz. Dopuszczał istnienie poznania nie będącego wynikiem zdobywania doświadczenia oraz wiedzy, która nie wymaga empirycznego poznania. Jednak w Oświeceniu racjonalizm zwykle wiązał się z empiryzmem i wskazane było poddanie analizie rozumu poznawanej przez nas rzeczywistości.
2. Empiryzm
Pogląd, który głosił iż źródłem ludzkiego poznania, wiedzy wypełniającej ludzki umysł jest empiria-czyli zmysłowe doświadczenie (zarówno wynikające z zewnętrznych kontaktów z rzeczywistością jak i z procesów o charakterze wewnętrznym). Jak powiedział John Lock człowiek rodzi się jako tabula rasa-czysta tablica, która zapełnia się doświadczeniami zdobytymi podczas całego życia. Poznanie jest prawdziwym wówczas gdy zostaje poddane racjonalne analizie.
3. Sensualizm
Pogląd głoszący przekonanie, że źródłem poznania ludzkiego są jego zmysły-wiedza powstaje na podstawie wrażeń zmysłowych. Sensualiści wyznawali konieczność poddania informacji odebranych przez zmysły racjonalnej analizie.
Przedstawiciele: George Berkley, David Hume, John Locke, Denis Diderot, Etienne de Condillac.
4. Ateizm
Jest to orientacja filozoficzno-światopoglądowa odrzucająca istnienie Boga- jak siły, która stworzyła ten świat i sprawuje nad nim w jakikolwiek sposób kontrole. Ateizm wbrew powszechnemu przekonaniu nie miał w Oświeceniu licznej rzeszy zwolenników-był raczej mało popularny. Działo się tak zapewne z obawy przed represjami ze strony Kościoła i instytucji państwowych. Ateizm często bywa łączony z materializmem-a więc przekonaniem, że nie istnienie nic poza rzeczami materialnymi.
5. Deizm
Jest to orientacja filozoficzno-światopoglądowa, której zalążki pojawiły się w doktrynach XVII wiecznych filozofów, a wyraziście rozwinięta została w wieku kolejnym, zwłaszcza przez Woltera (Wśród licznej rzeszy zwolenników Deizmu nie sposób pominąć ponadto: Johna Lockea, Jana Jakuba Rousseau, Immanuela Kata, Benjamina Franklina Washingtona i polskich przedstawicieli: Stanisława Staszica, Jana Śniadeckiego, Tomasza Kajetana Węgierskiego, Stanisława Trembeckiego). Był to pogląd popularny. Deizm przyjmuję istnienie pewnej istoty najwyższej, która jest praprzyczyną wszystkiego. Jednak owa istota najwyższa stworzyła świat, ale Deizm zaprzecza trwałej i czynnej ingerencji stwórcy w zarówno rzeczywistość przyrodniczą jak i społeczną. Podsumowując: Deiści uznają istnienie Boga, wierzą ,że stworzył świat i nadał mu pewne prawa- i tu kończy się właśnie jego zakres działania. Oczywiście ilu ludzi, tyle różnych poglądów, dlatego Deizm można odnieść do rozważań na temat religii naturalnej, gwarancji ładu moralnego, przyczyn istnienia zła i cierpienia na świecie, do prawd objawionych i idei opatrzności, której Deiści zaprzeczali. Deizm zawiera w sobie pewne elementy racjonalizmu (w sceptycznym podejściu do spraw religijnych) i empiryzmu (w podejściu do rzeczywistości).
Tu: Stanisław Trembecki „Oda nie do druku”, „Sofiówka”
Tomasz Kajetan Węgierski „Na ścianie La Grande-Chartreuse
Jakub Jasiński „Do Boga”
Hugon Kołłątaj „Porządek fizyczno moralny”
6. Utylitaryzm
Jedno z podstawowych oświeceniowych założeń. Utylitaryzm wyrażał przekonanie, że wszelkie ludzkie działanie, także te w dziedzinie kultury powinno mieć wymiar praktyczny-powinno służyć pośrednio lub bezpośrednio społeczeństwu. Propagowany był dydaktyzm, propagowanie wzorców osobowych i odpowiednich stylów życia.
7. Wolterianizm
Tendencja światopoglądowa i literacka, której źródłem było życie i działalność Woltera. Fundamentalne znaczenia miało tu dążenie Woltera do odrzucenia postawy religijnej rozumianej jako całościowa wizja świata, jako regulacja ludzkiego życia (także jego działalności intelektualnej) przez Stwórcę. Światopogląd Woltera wiązał się z Deizmem (ograniczenie wpływów Kościoła) i Racjonalizmem i Libertynizmem.
8. Libertynizm
Światopogląd wywodzący się z filozofii Epikura i Lukrecjusza. Libertynizm odrzucał religię, aprobował postawy materialistyczne. Libertyni opowiadali się za tolerancją i dążyli do osiągnięcia pełnej swobody poznania. W sporach światopoglądowych używano terminu libertyn jak obelgi.

Sylwetki filozofów:

1. Monteskiusz- Charles Louis de Secondat, baron de Monteskiusz (1689-1755).
Francuski pisarz I filozof, prawnik, prezydent trybunału, podróżnik, miłośnik sztuki- jeden z najbardziej przenikliwych umysłów. Autor „Listów Perskich” i „O duchu praw”. W swym drugim dziele, będącym efektem wieloletniej pracy sformułował zasadę trójpodziału władz w państwie, będącą dziś podstawą funkcjonowania demokratycznego ,konstytucyjnego państwa. Monteskiusz cenił wolność i rozum, twórczość pisarską uważał za realizacje pewnego zobowiązania- oświeceniowego posłannictwa.
2. Wolter- Francois Arouet (1694-1778).
Jedna z najważniejszych postaci Oświecenia. Urodzony w Paryżu filozof, historyk, pisarz uprawiający większość ówczesnych gatunków literackich. Twórca prądu kulturowego-wolterianizmu. Dążył do stworzenia europejskiej opinii publicznej, oraz pracował na rzecz oświecenia Europy. Był obdarzony bardzo osobliwym charakterem.
3. Jan Jakub Rousseau (1712-1778).
Urodzony w Genewie pisarz i filozof-wybitny przedstawiciel nurtu sentymentalnego. Interesował się muzyką, sławę zyskał za sprawą wydanej w 1750 roku „Rozprawy o naukach i sztukach”, związany ze środowiskiem Encyklopedystów. Autor „Rozprawy o źródłach i pochodzeniu nierówności między ludźmi” (1755) i Umowy społecznej (1762)


4. Denis Diderot (1713-1784).
Wywodzący się z francuskiego mieszczaństwa pisarz, filozof, redaktor Encyklopedii, jeden z najważniejszych działaczy i myślicieli epoki Oświecenia. Przyjmował postawę „badającą ale nie rozstrzygającą” – szukał prawdy nie wierząc w możliwość jej znalezienia. Jego działalność na polu naukowym była bogata i kontrowersyjna- za „List o ślepcach” został skazany na sto dni więzienia. Przez wiele lat w „Correspondance” publikował swoje subiektywne opinie dotyczące wystaw w Luwrze. Lubował się w dyskusjach, w jego twórczości przeważają eseistyczne, dialogowe formy. Pole jego zainteresowań było nad wyraz rozległe m.in. fascynował się teatrem (próbował swych sił jako dramaturg). Swoje życie poświęcił dzieleniu się swymi subiektywnymi przemyśleniami z innymi- jest zdecydowanie jedną z najciekawszych postaci tego okresu.
5. Immanuel Kant (1724-1804).
Niemiecki filozof słynący z niezwykle uporządkowanego życia. Jego trzy dzieła zrywały ze stosowanymi w przeszłości sposobami uprawiania filozofii , krytykowały wszystko co wcześniej uważano za dogmaty(„Krytyka czystego rozumu”(1781), „Krytyka praktycznego rozumu”(1788), „Krytyka władzy sądzenia”(1790). Przedmiotem jego refleksji była większość podstawowych problemów filozoficznych, szczególną uwagę poświęcił miejscu człowieka w świecie i jego oddziaływaniu na świat. Ukazywał człowieka jako istotę szczególną, tworzącą własny świat.


Poniżej zamieszczam filmik pochodzący ze strony www.youtube.pl zatytułowany "filozofia oświecenia". Dziewczyny będące jego autorkami przygotowując swój oryginalny projekt na język polski wcieliły się w rolę następujących postaci: Jean Jacques Rousseau, Denis Diderot, Francois-Marie Arouet (Voltaire). Co z tego wyszło? Zachęcam do obejrzenia.




Źródła:
1. "Mała Historia Literatury Polskiej- Oświecenie. Szkic do portretu epoki" Jerzy Snopek
2. „Oświecenie. Słownik literatury polskiej” Teresa Kostkiewiczowa
3. „Leksykon Literatury Polskiej dla uczniów i nauczycieli. Oświecenie” Marcin Cieński
4. Zdjęcia:
Zdjęcie pierwsze, drugie, trzecie, czwarte, piąte.