Oświecenie-wprowadzenie do epoki

OŚWIECENIE

Nim przejdziemy do realizacji konkretnych zagadnień związanych z tematyką naszego Bloggera pragnę wprowadzić państwa w klimat tej epoki. W niniejszym artykule przedstawię podstawowe definicje, ramy chronologiczne, wydarzenia, które odbiły silne piętno na epoce.

Oświecenie jest epoką, która wprowadziła liczne i zdecydowanie znaczące zmiany w kulturze kontynentu europejskiego. Epoka ta stanowiła przełom obejmujący wszelakie dziedziny życia zarówno w jego społecznych, politycznych jak i kulturowych aspektach. Aspekty te zresztą-co charakterystyczne dla tej epoki przenikały się, mieszały- były ze sobą bardzo silnie powiązane i wywierały na siebie nawzajem bardzo silne wpływy. W Oświeceniu pojawiły się zupełnie nowe „sposoby myślenia i mówienia, pisania i czytania, malowania i patrzenia” – można pokusić się o stwierdzenie, że świat przechodził radykalną metamorfozę. Był to także ostatni okres w dziejach kultury, w którym istniał jako powszechna, wszystkim wspólna norma odziedziczony po starożytnych klasyczny model kultury i sztuki.
Na całym świecie odczuwalna była zmiana w „samej zasadzie tworzenia i funkcjonowania kultury." „Oświecenie to epoka, w której po raz pierwszy w dziejach podjęto heroiczną próbę oglądania rzeczywistości w świetle rozumu nie krępowanego autorytetami, dogmatami, przesądami etc. (…) Oświecenie zamknęło wielowiekową formację- u nas określamy ją mianem staropolskiej- i rozpoczęło formację nowożytną.”

Nazwa epoki-co zresztą zdarza się niezmiernie rzadko-została powołana do życia przez twórców ówczesnej kultury. Byli oni dumni z tego w jakich czasach przyszło im żyć „Głosili, że po długim okresie ciemności nadszedł wiek światła”, przekonanie o niczym nieograniczonej świetności epoki było szczególnie silne w jej początkowej fazie. Nazwa inaczej niż miało to miejsca w wypadu innych epok dotyczyła całej formacji umysłowej (nie tylko nurtów literackich, nie była to także epoka historyczna). Była to cała kultura, filozofia, literatura, wszelkie dziedziny naukowe, a także te dotyczące techniki, czy życia społecznego.
Powróćmy do wyżej przywołanego zwrotu „wiek światła”- ówcześni powszechnie znali symboliczne znaczenie owego światła rozumianego jako synonim „rozumu, wolności, postępu, szczęścia, tolerancji, ładu”. Mądrość i dobro przewodzące epoce Oświecenia przeciwstawiało się złu ciemności mającym być elementami dominującymi wieków wcześniejszych. Symbolika światła podkreślała, że ludzkość po wiekach zacofania, królowania przesądów ocknęła się- wzeszło nowe słońce- rozum ludzki został oczyszczony, wyzwoliny z dotychczasowych ograniczeń. Z czasem nazwa związana ze światłem powszechnie funkcjonowała w bodaj we wszystkich krajach Europy. Termin „Oświecenie” narodził się w Niemczech i funkcjonował w Polsce od samego początku. W angielskiej kulturze spotkamy się z określeniem tego okresu mianem „wieku rozumu”, we Francji funkcjonował zaś termin „wiek filozofów”.

Chronologia

„W sferze zjawisk kultury zmiany nie dokonują się z dnia na dzień, choć w końcu przychodzi chwila, że ludzie zaczynają myśleć inaczej, odczuwać inaczej, uświadamiać sobie nawet, że żyją już w innej rzeczywistości. Zanim jednak odnajdą formę dla nowych idei i uczuć, zanim je zobiektywizują w dziełach sztuki, musi trochę czasu upłynąć. Chyba, że powstanie od razu dzieło, które wyznaczy kierunek kolejnym próbom i poszukiwaniom.”
Często chronologiczne ramy danej epoki są wyznaczane za pomocą dat zaczerpniętych ze sfery polityczno-historycznej. Są to jednak oczywiście jedynie pewne umownie ustalone granice-dlatego też nie dziwi fakt, że często bywają źródłem sporów, a niekiedy nawet zostają zmienione pod wpływem nowo zdobytej wiedzy, która zmienia znacznie nasze spojrzenie na dany okres.
Na kontynencie europejskim kultura Oświeceniowa rozwijała się w wieku XVIII i na początku XIX. Najwcześniejsze sygnał pojawiły się w Anglii już u schyłku wieku XVII. W jego ostatnim dziesięcioleciu narodziły się pewne koncepcje, pojawiła się nowa myśl polityczna, która może być interpretowana jako zapowiedź nowej epoki. Wielkie centra kultury znajdowały się w Niemczech, Anglii i Francji, której to przypadła rola szczególna- Paryż uważany był za główny ośrodek kultury Oświecenia, a język francuski stał się językiem międzynarodowym wspólnym wszystkim ludziom wykształconym- przejął funkcję pełnioną niegdyś przez łacinę. Kultura polskiego Oświecenia czerpała wzorzec przede wszystkim z Francuskiej, jednaj nie można zarzucić Polsce braku własnej inwencji, własnej dynamiki oraz sposobu kształtowania się. Przywołując datę oznaczającą ramę czasową zamykającą okres panowania epoki oświecenia w europie najczęściej przywołuje się rok 1789. Jest to data wybuchy rewolucji francuskiej. Rewolucja ta stanowiła swego rodzaju sprawdzian dla głoszonych przez wielkich myślicieli epoki idei. Część z nich znakomicie sprawdziła się w praktyce, jednak wiele fundamentalnych myśli okazało się utopią. Inni badacze za schyłek epoki nie uważają jeszcze rewolucji francuskiej, a wydarzenie znacznie późniejsze- upadek Napoleona w roku 1815. Jego cesarstwo w wielu aspektach stanowiło realizacje założeń oświeceniowych, dlatego też jego upadek oznaczał zarazem niesprawdzenie się tych założeń , a co z tym się wiążę także upadek epoki.




Większość historyków wyodrębnia w epoce Oświecenia w Polsce trzy następujące fazy:

1. Faza wczesna.
Faza ta rozpoczęła się w latach czterdziestych wieku XVIII i trwałą do koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego-miało to miejsca w 1764 roku.
rys. Stanisław August Poniatowski- odegrał niezwykle istotną rolę w życiu artystycznym tej epoki. Program unowocześnienia Polski powołany do życia przez króla znalazł najpełniejszą realizację właśnie w dziedzinie kultury.

2. Faza dojrzała.
Faza druga-dojrzała, bywa nazywana czasami stanisławowskimi. Dość powszechne jest określanie ram chronologicznych epoki Oświecenia w Polsce z pominięciem fazy wczesnej i schyłkowej uznając za okres panowania w Polsce Oświecenia jedynie właśnie „okres stanisławowski, trwający od koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1764 do trzeciego, ostatecznego rozbioru Polski, który nastąpił w 1795 roku.”
3. Faza schyłkowa
Czas trwania ostatniej fazy datuję się na lata 1795-1822. A więc od trzeciego rozbioru do początku Romantyzmu- wyznaczonego przez rok wydania dzieła wyznaczającego nowy kierunek- „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.



Źródła:
1. "Mała Historia Literatury Polskiej- Oświecenie. Szkic do portretu epoki" Jerzy Snopek
2. Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny tom II s 121-124
3. Zdjęcia:
Zdjęcie pierwsze: Daniel Chodowiecki: Aufklärung, 1791 pochodzi ze strony.
Zdjęcie drugie przedstawiające Stanisława Augusta Poniatowskiego pochodzi ze strony.