* Wczesne oświecenie (1730-1764) to okres przedstanisławowski, Ostatnie przejawy baroku współegzystują z nowymi tendencjami. Zaczątki myśli oświeceniowej pojawiają się w stolicy, gdzie docierają za pośrednictwem pisarzy kształconych na uniwersytetach zagranicznych. Do Polski przenikają echa klasycyzmu. W tamtym czasie powstają pierwsze instytucje, będące zapowiedzą przemian reformatorskich.:
- COLLEGIUM NOBILIUM - w 1740 roku uczelnie zakłada pijar, Stanisław Konarki. Zadaniem instytucji było kształcenie nowego pokolenia Polaków, przygotowywanego do przeprowadzenia przebudowy państwa. Konarski dobrał wykształconą kadrę nauczycielską, wprowadził nowe metody nauczania, rozszerzył program między innymi o historię, prawo, ekonomię, nauki ścisłe oraz ograniczył łacinę na rzecz języka polskiego. Działalność szkoły utorowała drogę późniejszemu powstaniu Komisji Edukacji Narodowej.
- BIBLIOTEKA RZECZYPOSPOLITEJ - pierwsza biblioteka przeznaczona do użytku publicznego, a założona w 1747 roku z inicjatywy braci Ząluskich, Józefa, Andrzeja i Andrzeja Stanisława. Biblioteka spełniała rolę ośrodka życia umysłowego, a także stanowiła warsztat pracy dla wybitnych twórców epoki oświecenia
KLASYCYZM STANISŁAWOWSKI (1765-1787) - czasy rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym czasie tworzą najwybitniejsi ludzie epoki, a działania zmierzające do reformy ustroju państwa polskiego przybierają na sile, owocując między innymu utworzeniem licznych instytucji życia społecznego i kulturalnego.
1. Czasopismo ,,Monitor'' redagowane na wzór angielskiego ,,Spectatora" ukazywąło się w Warszawie w latach 1765-1785, dwa razy w tygodniu. Obok przekładów drukowano w nim eseje, felietony, artykuły pisane przez Krasickiego i Bohomolca. Na łamach pisma walczono o religijną tolerancję i postulowano hasła europejskiego racjonalizmu.
2. Szkoła Rycerska - gen. Adam Kazimierz Czartoryski w 1765 roku zakłada szkołę, zwaną równiez Korpsusem Kadetów, której celem było kształceniekadry oficerskiej. Zbiór zasad, które miały przyświecać wychowaniu młodzieży zawarty został w Katechiźmie kadeckim.
3. Teatr publiczny - 19 listopaca 1765 rok Operalni saskiej, pobudowanej przy ulicy Królewskiej na zlecenie wielbiciela teatru Augusta III, premierą sztuki Józefa Bielawskiego Natręci (przeróbka z Moliera) zaingurowano otwarcie sceny polskiej.
Klasycyzm stanisławoski dzieli się na:
* 1768-1772(konfederacja barsa, I rozbiór Polski) w publicystyce, literaturze i teatrze daje się zauważyć wzrost optymizmu oraz nadziei na uzdrowienia państwa. Ukazują się ,,Zabawy Przyjemne i Pożyteczne'' - nieoficjalny organ prasowy ,,obiadów czwartkowych'' którego redaktorem był Adama Naruszewicz. On to wraz ze swymi współpracownikami starał się sformułować model oświeceniowej literatiru polskiej.
* 1772-1788 - ta faza naznaczona została poczuciem rosnącego zagrożenia utratą niedpodległości. Kontynuowane są jednak niektóre reformy, międzymi innymi szkolnictwa. W 1773 z inicjatywy króla zostaje utworzona Komisja Edukacji Narodowej. (KEN) rodzaj ministerstwa oświaty. Powstanie tej instytucji było możliwe dzięki likwidacji zakonu jezuickiego. Komisja podjęła trud kształcenia kadry nauczycielskiej, unowocześniania programów nauczania i wydawania podręczników(powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych) Do szkół parafialnych, wydziałowych, oraz uniwersytetów (Akademia Krakowska i Wileńska) wprowadzono język polski, zreformowano nauczanie retoryki i poetyki, W 1779 roku przeniesiono teatr do nowo wybudowanego budynku przy pl.Krasińskich i tam, w Teatze Narodowym, swoje sztuki wystawiali m.in Adam Czartoryski i Franciszek Zabłocki ( Fircyk w zalotach)
OKRES OBRAD SEJMU CZTEROLETNIEGO, insurekcji kościuszkowskiej oraz trzeciego rozbioru Polski oznaczający upadek Rzeczypospolitej szlacheckiej (1787-1795) Szczególnie intensywnie rozwija się teatr, którego najwybitniejszym twórcą był wówczas Wojciech Bogusławski, od 1790 roku dyrektor Teatru Narodowego, reżyser, aktor, dramaturg i tlumacz( między innymi Hamleta) a nawet pedagog wychowujący aktorów ( założyciel szkoły dramatycznej w Warszawiem 1811) Wówczas miały miejsce premiery takich sztuk jak : Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, i Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale ( premiera 1.03.1794 roku) Wojciecha Bogusławskiego - komedioopery, wystawionej w przeddzień insurekcji kościuszkowskiej (1794). Zakaz grania tej sztuki w czasie rządu targowiczan świadczy o jej wartości patriotycznej i społecznej.
Formułuje się w pismach politycznych m.in w Gazecie Narodowej i Obcej, nowy model państwa szlachecko-mieszczańskiego, rozwijają się ruchy republikańskie i jakobińskie a poziom życia literackiego wyznacza działalność Kuźnicy Kołłątajowskiej.
SCHYŁEK OŚWIECENIA (1795- 1822). W tym okresie klasycyzmu współwystępuje z sentymentalizmem i pierwszymi przejawami romantyzmu. Charakter tego okresy wyznaczony jest świadomością utraty przez Polskę niepodległości oraz kształtowaniem się nowych prądó myślowych i literackich. Już po rozbiorze Polski powstało Towarzystwo Przyjaciół Nauk(TPN) którego członkowie, m.in Jan Alberstrandy, Stanisław Staszic i Julian Ursyn Niemcewicz, pozostając na stanowiskach konserwatywno- ugodowych i nie angażując się w politykę, dbali o zachowanie ciągłości tradycji narodowej. Z czasem działalność towarzystwa, które wykształciło dwa działy :
a) umiejętności ( nauki przyrodnicze i technika)
b) nauk (przedmioty humanistyczne i litertura)
zaowocowała licznymi sesjami i publikacjami.
Literatura:
Joanna Lupas-Rutkowska ,,epoki literackie''
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz