Dzieło zostało wydane w 1776 roku w dwóch edycjach polskich, oraz jednym wydanym na przekład niemiecki i wydanym pod tytułem „Begebenheiten des Nicol. Doświadczyński”, ukazało się też w przekładzie francuskim „Aventures de Nicolas Doświadczyński”. Ale już wcześniej były sygnały o tym, że zamierza napisać to dzieło. Pierwsze szkice powstawały już w 1772 roku.
Każda z trzech ksiąg powieści składa się z 17 rozdziałów. Pierwsza jest najobszerniejsza i przeplatają się w niej wątki obyczajowe, zabarwione satyrycznie i parodystyczne. Jeżeli chodzi i język stosowany w książce Krasicki wysyła swoisty apel do czytelników mianowicie nakłania do mówienia w sposób prosty i jasny, bez zbędnych ozdobników. Wątek idei tak często podejmowany w oświeceniu jest dość mocno zasygnalizowany w rozdziale 5 pierwszej księgi, jest tam przedstawiona postać Julianny, ubogiej, pięknej sieroty przygarniętej do domu Doświadczyńskich. Jest też przedstawiony w dziele wizerunek prowincjonalnych zakonów i jego ciemnota, we fragmencie o tym jak zakonnik dowiedziawszy się, że Mikołaj czyta książkę o Aleksandrze Wielkim posądza go o czytanie pogańskich książek i nakazuje mu spalić owo dzieło. Jeżeli chodzi o stołeczną edukację, to jest ona przedstawiana dość krytycznie. Nie jest to atak na filozofie oświecenia, ale na jej niedorzeczne stosowanie. Doświadczyński jest przedstawiany jako bohater naiwny, który jest nieostrożny i nie uczy się na własnych błędach.
W pierwszej księdze jest też opisany model sądownictwa stosowany ówcześnie w Polsce. Proces o wieś, jaki prowadził Mikołaj pokazuje, że ówczesne sądownictwo było pełnie niedorzeczeń, przekupstwa i oszustwa. Księga pierwsza kończy się tym jak Mikołaj już jako bankrut trafia na wyspę Nipuanów. Nauki, jakie on tam pobierał to tylko pewien element edukacji, jaki powinien posiadać każdy obywatel. Wyspa mimo jak by się wydawało idealnego obrazu, nie jest modelem arkadyjskim, ponieważ posiada pewne wady, które Doświadczyńskiemu uświadamia dopiero kapitan statku. Na wyspie Mikołaj uczy się krytycznego patrzenia na cywilizacje europejską, oraz społeczeństwo, które Nipuanowie traktują jako barbarzyńskie. Taka krytyka przedstawiona w dziele była potrzebna ze względu na edukację głównego bohatera jak i reformatorskie dążności obozu, z którym był związany Krasicki. Najwyższą wartością, jaka obowiązuje na wyspie jest moralność. Pobyt tam składnia Mikołaja do wielu rozmów z mistrzem Xaoo. Toczą oni dyskursy o rolnictwie, o wojnach, o zdobyczach cywilizacji, które tak zachwala Mikołaj. Na wyspie nie ma podziału na ludzi lepszych i gorszych, jest tylko hierarchia związana z wiekiem obywateli. Na wyspie występuje tylko zdrowa rywalizacja, nie płaci się podatków, każdy obywatel posiada taki sam kawałek ziemi, małżeństwa są dożywotnie, sądy sprawiedliwe. W trzech ostatnich rozdziałach jest opis tego jak po znalezieniu skarbów z rozbitej łodzi, bohater wraca wspomnieniami do Europy, planuje swoje zakupy, co doprowadza go niemal do szaleństwa, a ostatecznie skłania go do tego, aby pod wpływem emocji zabrać wszystkie zdobyte skarby i na łódce udać się w podróż do Europy. Jest to swego rodzaju opis robinsonady.
Trzecią księgę początkowo można przyrównać do powrotu Odysa do domu. Tak jak bohater Odysei Mikołaj wraca do domu, jego powrót to przeplatanie pasm powodzeń i znów rozczarowań. Spotyka on na swojej drodze wiele ciekawych osób. Swoje porażki usprawiedliwia jako karę za ucieczkę z wyspy. Po wielu zawirowaniach losu bohater wreszcie trafia do swojego rodzinnego Szumina. Bogaty w nowe doświadczenia pała chęcią wdrożenia ich w życie. Zostaje nawet posłem, ale jest postrzegany jako człowiek z dalekiej wsypy, posiadający jakieś szalone pomysły. Zwieńczeniem całego dzieła jest nawiązanie do miłości z dzieciństwa, gdy bohater jest już gotowy by wreszcie się ustatkować spotyka na swojej drodze miłość z dzieciństwa. Odnajduje ukochana Julianne, z którą spędza resztę życia.
bibliografia
Mieczysław Piszczkowski "Ignacy Krasicki Monografia Literacka"
Juliusz Nowak-Dłużewski "Ignacy Krasicki"
"Wokół Doświadcxyńskiego. Antologia Romansu i Powieści" Jerzy Jackl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz