niedziela, 19 kwietnia 2009

"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacego Krasickiego

Okoliczonści powstania dzieła

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki przez niegoż samego opisane na trzy księgi podzielone”
Dzieło zostało wydane w 1776 roku w dwóch edycjach polskich, oraz jednym wydanym na przekład niemiecki i wydanym pod tytułem „Begebenheiten des Nicol. Doświadczyński”, ukazało się też w przekładzie francuskim „Aventures de Nicolas Doświadczyński”. Ale już wcześniej były sygnały o tym, że zamierza napisać to dzieło. Pierwsze szkice powstawały już w 1772 roku.


„Mikołaja Dośwaidczyńskiego przypadki” wyróżniają się nowymi tendencjami w dziedzinach stylu i języka. Charakteryzuje to nowy styl powieści- powieści oświeceniowej. Dzieło Krasickiego jest powieścią szlachecko- ziemiańską, chociaż warto zauważyć, że prawie cała akcja nie toczy się w rodzinnej wsi głównego bohatera- Szuminie, ale opisuje podróże, jakie odbywał Mikołaj. Krasicki pisząc swoja powieść nie wiedział, czym ma się ona dokładnie charakteryzować, ale wiedział, że ma ona być inna od powieści-romansu. Największym szacunkiem a autora cieszył się typ beletrystyki podejmujący funkcję moralno-dydaktyczną. Inne formy beletrystyki mu nie pasowały. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” odegrały przełomową rolę w dziejach powieści polskiej. W powieści „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” założeniem Krasickiego było wprowadzenie pouczających i kształtujących człowieka przygód. Krasicki jako redaktor „Monitora” często dość wiele uwagi poświęcał zagadnieniom wsi i życia ziemskiego, podkreślał jego znaczenie dla rozwoju Rzeczpospolitej. Ważnym elementem u Krasickiego była edukacja i wykształcenie młodzieży. Powieść Krasickiego poprzedzona jest dość długą przedmową, w niej chciał w pewien sposób autor pokazać swoje krytyczne podejście do pisania właśnie takich przedmów. Nie podobało się Krasickiemu to, że ówcześni autorzy poprzedzają swoje dzieła tak długimi notkami, które dość często podejmują tematykę w ogóle niezwiązaną z dziełem. Jednak w pewien sposób sam sobie zaprzeczył w swojej przedmowie informuje czytelników o nowych projektach książek i poleca w niej siebie jako autora. „Doświadczyńskiego przypadki” są pamiętnikiem spisanym przez głównego bohatera, który osiedlając się wreszcie na wsi spisuje swoje barwne życie. Nie ma w tym dziele rozmyślań bohatera nad swoim własnym losem, nie ocenia on swego postępowania. W dziele można dostrzec pewne elementy komiczne np. w tym fragmencie jak przedstawiony jest papa Doświadczyński. Porównując rodziców Mikołaja ojciec jest przedstawiony jako „dobra dusza”, matka natomiast jako kobieta nieco niemądra, niewykształcona, ale wyżej postawiona w hierarchii moralnej niż jej małżonek. Wszystkie wątki romansowe i satyryczne są podporządkowane idei wychowawczej, którą inspirowała działalność Stanisława Augusta i jego współpracowników z redakcji „Monitora”.



Każda z trzech ksiąg powieści składa się z 17 rozdziałów. Pierwsza jest najobszerniejsza i przeplatają się w niej wątki obyczajowe, zabarwione satyrycznie i parodystyczne. Jeżeli chodzi i język stosowany w książce Krasicki wysyła swoisty apel do czytelników mianowicie nakłania do mówienia w sposób prosty i jasny, bez zbędnych ozdobników. Wątek idei tak często podejmowany w oświeceniu jest dość mocno zasygnalizowany w rozdziale 5 pierwszej księgi, jest tam przedstawiona postać Julianny, ubogiej, pięknej sieroty przygarniętej do domu Doświadczyńskich. Jest też przedstawiony w dziele wizerunek prowincjonalnych zakonów i jego ciemnota, we fragmencie o tym jak zakonnik dowiedziawszy się, że Mikołaj czyta książkę o Aleksandrze Wielkim posądza go o czytanie pogańskich książek i nakazuje mu spalić owo dzieło. Jeżeli chodzi o stołeczną edukację, to jest ona przedstawiana dość krytycznie. Nie jest to atak na filozofie oświecenia, ale na jej niedorzeczne stosowanie. Doświadczyński jest przedstawiany jako bohater naiwny, który jest nieostrożny i nie uczy się na własnych błędach.
W pierwszej księdze jest też opisany model sądownictwa stosowany ówcześnie w Polsce. Proces o wieś, jaki prowadził Mikołaj pokazuje, że ówczesne sądownictwo było pełnie niedorzeczeń, przekupstwa i oszustwa. Księga pierwsza kończy się tym jak Mikołaj już jako bankrut trafia na wyspę Nipuanów. Nauki, jakie on tam pobierał to tylko pewien element edukacji, jaki powinien posiadać każdy obywatel. Wyspa mimo jak by się wydawało idealnego obrazu, nie jest modelem arkadyjskim, ponieważ posiada pewne wady, które Doświadczyńskiemu uświadamia dopiero kapitan statku. Na wyspie Mikołaj uczy się krytycznego patrzenia na cywilizacje europejską, oraz społeczeństwo, które Nipuanowie traktują jako barbarzyńskie. Taka krytyka przedstawiona w dziele była potrzebna ze względu na edukację głównego bohatera jak i reformatorskie dążności obozu, z którym był związany Krasicki. Najwyższą wartością, jaka obowiązuje na wyspie jest moralność. Pobyt tam składnia Mikołaja do wielu rozmów z mistrzem Xaoo. Toczą oni dyskursy o rolnictwie, o wojnach, o zdobyczach cywilizacji, które tak zachwala Mikołaj. Na wyspie nie ma podziału na ludzi lepszych i gorszych, jest tylko hierarchia związana z wiekiem obywateli. Na wyspie występuje tylko zdrowa rywalizacja, nie płaci się podatków, każdy obywatel posiada taki sam kawałek ziemi, małżeństwa są dożywotnie, sądy sprawiedliwe. W trzech ostatnich rozdziałach jest opis tego jak po znalezieniu skarbów z rozbitej łodzi, bohater wraca wspomnieniami do Europy, planuje swoje zakupy, co doprowadza go niemal do szaleństwa, a ostatecznie skłania go do tego, aby pod wpływem emocji zabrać wszystkie zdobyte skarby i na łódce udać się w podróż do Europy. Jest to swego rodzaju opis robinsonady.

Trzecią księgę początkowo można przyrównać do powrotu Odysa do domu. Tak jak bohater Odysei Mikołaj wraca do domu, jego powrót to przeplatanie pasm powodzeń i znów rozczarowań. Spotyka on na swojej drodze wiele ciekawych osób. Swoje porażki usprawiedliwia jako karę za ucieczkę z wyspy. Po wielu zawirowaniach losu bohater wreszcie trafia do swojego rodzinnego Szumina. Bogaty w nowe doświadczenia pała chęcią wdrożenia ich w życie. Zostaje nawet posłem, ale jest postrzegany jako człowiek z dalekiej wsypy, posiadający jakieś szalone pomysły. Zwieńczeniem całego dzieła jest nawiązanie do miłości z dzieciństwa, gdy bohater jest już gotowy by wreszcie się ustatkować spotyka na swojej drodze miłość z dzieciństwa. Odnajduje ukochana Julianne, z którą spędza resztę życia.

bibliografia

Mieczysław Piszczkowski "Ignacy Krasicki Monografia Literacka"

Juliusz Nowak-Dłużewski "Ignacy Krasicki"

"Wokół Doświadcxyńskiego. Antologia Romansu i Powieści" Jerzy Jackl

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz