W literaturze oświeceniowej wyróżnić można kilka uprzywilejowanych tematów. Pierwszym bardzo często podejmowanym tematem jest motyw wędrówki, ale nie wędrówki na pierwszym planie przygodowej, ale mającej charakter edukacyjny. Do utworów tego typu można zaliczyć powstały u schyłku XVII wieku „Telemak” Francoisa Feleona, opowiadający o podróżowaniu w poszukiwaniu ojca Odysowego syna, nabierającego w tych podróżach doświadczenia i wiedzy. Zapoczątkowało to powstanie nowych utworów o podobnej tematyce. Były one osadzone we współczesności, choć bogato wykorzystywały elementy fantastyki a niekiedy i także groteski. „Podróże Guliwera” Jonathana Swifta, „Przypadki Robinsona Cruzoe” Daniela Defoe, „Kandyd” Woltera, „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego, w pewnym sensie powieścią edukacyjna jest także „Rękopis znaleziony w Saragossie” Jana Potockiego.
Inna tematyka, ale raczej rzadziej podejmowana, można powiedzieć, że tylko zasygnalizowana to obszar komizmu i humoru. Należą do nich burleski jak „Dziewica Orelańska” Woltera. Pisane były też poematy herokomiczne u Krasickiego i Węgierskiego. Elementy zabawy odnajdujemy w „Myszeidzie” Krasickiego, paradach Jana Potockiego jak i raz jeszcze w Rękopisie znalezionym w Saragossie. Bardzo ważny jest w Polsce obszar emocji politycznych. System ustrojowy panujący w Polsce, oraz pasmo klęsk takich jak powstanie Chmielnickiego, potop szwedzki, wojny moskiewskie, tureckie i najgorsza wojna Północna, kryzys władzy, coraz częściej zrywane sejmy doprowadziły do tego, że w Polsce się źle działo. Ludność zaczęła dostrzegać wady polskiego ustroju, a przede wszystkim słabość państwa. Wszystkie te tematy były podejmowane przez niektórych twórców polskiego oświecenia. Między innymi Wacław Potocki w „moraliach” pisał przed śmiercią „Rzeczpospolita ginie”, Stanisłąw Herakliusz Lubomirski w De vanitate consiliorium również pisze o klęsce polskiego ustroju państwowego. Zaczęto się zastanawiać nad tym jak dokonać zmian i jak zmienić Rzeczpospolitą. Zaczęły się próby naprawy Polski. Ludzie zaczęli odrzucać idee sarmatyzmu. W XVII wieku powstało wiele rozpraw politycznych poddających analizie wady polskiego ustroju państwowego i proponujących wiele nowych pomysłów na naprawę kraju. Takie pomysły poddawał np. Stanisław Dunin Karwicki , Jan Stanisław Jabłonowski, Stanisław Leszczyński i wielu innych. Za najważniejsze dzieło, powstało w tym okresie było „o skutecznym rad sposobie” Stannisława Konarskiego. Powstawało też wiele ugrupowań, które próbowały przeprowadzić pewne reformy. Wiele z nich reprezentowała już oświeceniowy styl myślenia. Powstał poważny ośrodek literacki skupiony wokół mecenatu braci Załuskich i date 1740 można uznać za przełomowe w nurcie kultury oficjalnej dominacje oświecenia. Gdy oświecenia na dobre zawitało do Polski miało ono w swoim posiadaniu szkolnictwo, poważne wydawnictwa, liczące się grupy oraz indywidualności literackie, środowisko arystokratyczne. W Polsce zaczął panować okres względnego spokoju. Poważnym problemem było jednak liberum veto, którego używano zbyt często a jego nadużywanie całkowicie sparaliżowało działalność państwa ( za czasów Augusta III do skutku doszedł tylko jeden sejm. O tym problemie pisał w s swoim dziele „o skutecznym rad sposobie” Stanisław Konarski. Dzieło to rozeszło się szerokim echem wśród narodu. 
W okresie (1772- 1795) to okres pełnego rozkwitu literatury, sztuki, myśli politycznej opartej na wartościach oświecenia. Tworzyli wtedy między innymi tacy twórcy jak: Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki, Stanisłąw Trembecki, Kajetan Węgierski, Franiciszek Krampiński, Franciszek Dionizy Kniaźianin, Dtanisłąw Staszic, Hugo Kołątaj, Franciszek Zabłocki, Julian Ursyn Niemcewicz, Wojciech Bogusławski.
Centrum oświeceniowym w Europie był Paryż i ogromną rolę w tym okresie odgrywał język francuski, który był uznawany za język ogólnoeuropejskiej konwersacji i korespondencji. Pojawiały się także nieliczne dzieła pisane w języku francuskim, ale były one tylko adresowane do rodzimych odbiorców. Do tego rodzaju dzieł należało między innymi literacki pamiętnik pisany przez Stanisława Augusta, dzienniki Tomasza Kajetana Węgierskiego i twórczość Jana Potockiego „Rękopis znaleziony w Sarogossie”
Zwracając uwagę na główne cechy mentalności panującej w Polsce trzeba zwrócić uwagę na to, że ludność sceptycznie podchodziła do tej formacji. Ludzie starali się podważać wszystkie nowe podawane im idee. Dokonując tego odwoływali się do wyznawanych przez siebie wartości nowych i wziętych z tradycji, ale prezentujących się w nowym układzie, tworzących nową, oświeceniową strukturę. Struktura ta była hierarchiczna na czele stały dwie wartości rozum i natura. Rozum był człowiekowi potrzebny do tego, aby móc odróżni c prawdę od fałszu. To właśnie rozum stał się podstawą do stworzenia swoistego rodzaju racjonalizmu oświeceniowego (było to przekonanie o rozsądnym porządku świata. Ważnym czynnikiem stało się też przekonanie, że nagromadzona wiedza powinna być w jakiś sposób uporządkowana, z tej przyczyny powstają liczne słowniki w XVIII wieku. Ważnymi tematami podejmowanymi w oświeceniu była natura. Jako obowiązek człowieka oświeconego traktowano doprowadzenie wszelkimi możliwymi sposobami do odkrycia w zjawiskach tego, co stanowi ich naturę, a następnie umożliwienie powrotu do niej, uzdrowienia rzeczywistości. Istotnymi wartościami były również praca, doświadczenie, użyteczność, szczęście. Ważnymi wartościami były człowiek, ludzkość, ceniono umiar, harmonię, jasność i prostotę.
Na gruncie estetyki dość wyraźna była sprzeczność pomiędzy doktryną klasycyzmu, a licznymi opozycjami wobec niej. Dzieła pochodzące ze średniowiecza na równi funkcjonowały z nowo powstałymi dziełami. Jak widać powyżej w dobie oświecenia podejmowanych było wiele tematów. Ludność żywo interesowała się życiem politycznym, szukała też ucieczki w utworach o tematyce lekkiej i przyjemnej.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz